Diyak Nedir? Ne İşe Yarar?
Diyak (Diac) = Alternatif Akım için Diyot (Diode For Alternating Current Switch) olarak adlandırılır.
Diyak; iki yönde akım geçirebilen iki uca sahip bir tetikleme diyotu olarak bilinir. Aynı zamanda AC akım durumu için anahtarlama elemanı olarak bilinir. Diyaklar tetikleme ucu olmayan yani kutupsuz iki tristörden oluşur.
AC Diyot anahtarı veya kısaca Diyak, başka bir katı hal, üç katmanlı, iki eklemli yarı iletken cihazdır. Ancak transistörün aksine Diac’ın taban bağlantısı yoktur ve onu A1 ve A2 etiketli iki terminal cihazı yapar.
Diac’ler, kontrol veya amplifikasyon sunmayan ancak uygun bir AC voltaj kaynağının her iki polaritesinden de akım iletebildikleri için çift yönlü anahtarlama diyotu gibi davranan elektronik bir bileşendir.
Diyak Yapısı
İki adet diyodun (PNPN) biribirine ters yönlü olarak ve paralel şekilde bağlanmasıyla oluşturulan ve her iki yönde akım geçirebilen tetikleme elemanlarına “diyak” denir. Diyaklar her iki yönde de aynı görevi için kullanılan zener diyotlar gibi çalışmaktadır.
Diyak Çalışma Prensibi
Diyak’ın geçirme (kırılma) gerilimi 24-36 volt arasındadır. Yani elemana verilen gerilim bu gerilimler arasında olduğunda diyak iletkendir. Yani akım geçirir. Diyak devreye bağlanırken A1-A2 ayaklarının devreye bağlanma şekli önemsizdir. Yani iki farklı şekilde de bağlanabilir. Örnek olarak diyak çalıştığı anda A1-pozitif ise akım A1’den A2 ayağına doğru akar. Eğer A2-pozitif ise akım A2’den A1 ayağına doğru akar. Bu durumlar ile diyak iki yönde de akım geçirebilen bir tetikleme elemanıdır.
Diyak üzerinden geçecek maksimum akım yaklaşık Imax=2 A (Amper)’dir. Ayrıca diyak üzerinde geçecek akım değeri Imin değeri altına düşmediği sürece diyak ietkendir.
Diyak Karakteristik Eğrisi
Karakteristik Eğrisindeki Bilinmeyenler;
- Imax = Diyak üzerinden geçirelebilecek maksimum,
- Imin = Diyak’ı iletimde tutacak minimum akım (bu akımın altına düşerse diyak yalıtım durumuna geçer),
- Umax = Diyak’ın iletimde kalabileceği maksimum gerilim,
- Umin = Diyak’ın iletimde kalabileceği minimum gerilim (bu gerilimin altına düşerse diyak yalıtım durumuna geçer) olarak açıklanabilir.
Yukarıdaki diyak IV karakteristik eğrilerinden, uygulanan voltaj VBR’den büyük olana kadar diyak’ın her iki yönde akım akışını engellediğini görebiliriz. Bu noktada cihazın bozulması meydana gelir ve diyak, zener’e benzer şekilde yoğun bir şekilde iletir.
Diyak Nerelerde Kullanılır?
Diyak Kullanıldığı Yerler,
- Motor kontrol sistemleri,
- Darbe osilatörü olarak,
- Tristör ve triyak tetikleme devreleri,
- Isıl kontrol sistemleri,
- Bir ışık kaynağının parlaklığı ayarlama (dim etme) gibi çeşitli devreler ve kontrol sistemlerinde kullanılmaktadır.
Yukarıdaki devrede L1 lamba olarak düşünelim. Bu devrede diyak yardımıyla lamba parlaklığı kontrolü sağlanmaktadır.
Diyak Sağlamlık Kontrolü Nasıl Yapılır?
Avometre ile diyak’ın sağlamlık kontrolünde,
- İlk olarak avometre direnç kademesine alınır.
- Avometre uçları farketmeksizin diyak uçlarına değdirilir.
- Aynı işlem uçlar değiştirilerek tekrarlanır.
- Bu iki ölçüm de yüksek direnç değeri görülmelidir.
- Eğer iki durumda da yüksek direnç görülürse “diyak sağlamdır”.
- Eğer iki durumda da düşük direnç görülürse “diyak arızalıdır”.
Bu şekilde yapılan sağlamlık kontrolü tam güvenilir bir yöntem değildir. Daha güvenilir sonuçlar için;
- Diyak devrede, iletimde ve yalıtım durumunda iken yapılacak ölçüm ya da basit bir triyak tetikleme devresi kullanılarak yapılabilir.
